อำเภอบ้านด่านลานหอย

อำเภอบ้านด่านลานหอย เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดสุโขทัย ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกสุดของจังหวัด แต่เดิมขึ้นอยู่กับอำเภอเมืองสุโขทัย ก่อนได้รับการยกฐานะขึ้นเป็นอำเภอเมื่อปี พ.ศ.2506

อำเภอบ้านด่านลานหอย มีประวัติความเป็นมาตั้งแต่สมัยกรุงสุโขทัยซึ่งกล่าวขาดกันว่าบริเวณเนินด้านทิศตะวันตกของกรุงสุโขทัย ได้มีกองทหารตั้งด่านป้องกันการรุกรานของศัตรูที่จะเดินทัพเข้ามาโจมตีกรุงสุโขทัย เรียกว่า “หน้าด่าน” และได้จัดหน่วยตรวจตระเวนคอยเหตุก่อนถึงหน้าด่านโดยการแฝ้วถางป่าให้เป็นลานกว้าง เพื่อเฝ้าระวังศัตรูที่จะเข้ามารุกรานซึ่งเรียกว่า “ลานคอย” ต่อมาได้มีประชาชนอพยพเข้ามาอย่อาศัยประกอบกับครอบครัวทหารเพิ่มจำนวนมากขึ้น กระทั่งขยายกลายเป็นหย่อมบ้าน หรือหมู่บ้าน 2 แห่ง คือ บริเวณหน้าด่านเรียกว่า “บ้านหน้าด่าน” หนึ่งแห่ง และบริเวณลานคอย เรียกว่า “บ้านลานคอย” อีกหนึ่งแห่ง ซึ่งภายหลังได้เพี้ยนชื่อเป็น “บ้านด่าน” และ “บ้านลานหอย”

ในปี  พ.ศ. 2452 กระทรวงมหาดไทยได้ประกาศจัดตั้งกิ่งอำเภอแยกออกจากอำเภอเมืองสุโขทัยขึ้น โดยการรวมและใช้ชื่อหมู่บ้าน “บ้านด่าน” และ “บ้านลานหอย” มารวมกันเป็นกิ่งอำเภอบ้านด่าน เริ่มแรกได้มีสถานที่ตั้งกิ่งอำเภอที่ตำบลบ้านด่าน และต่อมาในปี พ.ศ. 2459 ได้ย้ายที่ว่าการกิ่งอำเภอบ้านด่านลานหอย มาตั้งอย่ที่หมู่ที่ 1 ตำบลลานหอย^[1]

อำเภอบ้านด่านลานหอยตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอเถิน (จังหวัดลำปาง) อำเภอทุ่งเสลี่ยม และอำเภอศรีสำโรง
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอศรีสำโรง อำเภอเมืองสุโขทัย และอำเภอคีรีมาศ
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอคีรีมาศ และอำเภอพรานกระต่าย (จังหวัดกำแพงเพชร)
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอเมืองตากและอำเภอบ้านตาก (จังหวัดตาก)

อำเภอบ้านด่านลานหอยแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 7 ตำบล 71 หมู่บ้าน ได้แก่

1.	ลานหอย			(Lan Hoi)			10 หมู่บ้าน
2.	บ้านด่าน			(Ban Dan)			8 หมู่บ้าน
3.	วังตะคร้อ			(Wang Takhro)			8 หมู่บ้าน
4.	วังน้ำขาว			(Wang Nam Khao)			17 หมู่บ้าน
5.	ตลิ่งชัน			(Taling Chan)			10 หมู่บ้าน
6.	หนองหญ้าปล้อง			(Nong Ya Plong)			10 หมู่บ้าน
7.	วังลึก			(Wang Luek)			8 หมู่บ้าน

ท้องที่อำเภอบ้านด่านลานหอยประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 8 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลลานหอย ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลลานหอย
• เทศบาลตำบลตลิ่งชัน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลตลิ่งชันทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลลานหอย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลลานหอย (นอกเขตเทศบาลตำบลลานหอย)
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านด่าน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านด่านทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลวังตะคร้อ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลวังตะคร้อทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลวังน้ำขาว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลวังน้ำขาวทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองหญ้าปล้อง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองหญ้าปล้องทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลวังลึก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลวังลึกทั้งตำบล

• พิพิธภัณฑ์โบราณคดีบ้านวังหาด เครื่องมือเครื่องใช้สมัยยุคหิน ตำบลตลิ่งชัน อำเภอบ้านด่านลานหอย จังหวัดสุโขทัย
• พื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าถ้ำเจ้าราม
• ประเพณีแห่ชูชก